Türkçe Zarf-Fiillerin Serileştirme İşlevi: Eski Anadolu Türkçesi Örneği
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.8209397Anahtar Kelimeler:
Zarf-fiil, seri fiil, serileştirmeÖzet
Birçok dilde; tek yargı ifade edebilmek için art arda gelen, aralarında herhangi bir bağlaç veya bağlantı unsuru barındırmayan birden fazla fiil “seri fiil yapıları” oluşturmaktadır. Birden fazla fiilin bu şekilde sıralanmasına fiil serileştirme denilmektedir. Bu yapılar, cümlede tek fiil gibi hareket eder ve herhangi bir sıralama veya altasıralama ilişkisi barındırmaz. Seri fiil yapılarındaki fiiller, genellikle mastar şeklinde art arda sıralanmaktadır ve araya herhangi bir bağlayıcı unsur almamaktadır ancak Türkçe, Japonca ve Korece gibi bazı dillerde iki fiil, bir zarf-fiil eki yardımıyla seri fiil yapıları oluşturabilmektedir. Seri fiil yapılarının genel karakteristiğine aykırı şekildeki bu oluşumların seri fiil kategorisine dâhil edilmesi, zarf-fiillerin sıralama, altasıralama ve belirteç işlevlerine fiil serileştirme işlevini de dâhil etmeyi gerekli kılmıştır. Türkçede sıklıkla kullanılan alıp gel- gidip gör, çekip git-vb. seri yapılarda birden fazla fiil art arda gelerek tek bir olaya vurgu yapmakta; birden fazla fiil, cümlede tek fiil gibi hareket etmektedir. Özellikle birden fazla aşamadan oluşan hareket olaylarında serileşmeyi sağlayan unsur, bir zarf-fiildir. Benzer kullanımlar, Türkçenin tarihî ve çağdaş dönemlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Eski Anadolu Türkçesi döneminde de bu tür kullanımlara sıklıkla rastlanmaktadır. Bu çalışmada Türkçe zarf-fiillerin fiil serileştirme işlevi, Eski Anadolu Türkçesi metinlerinden tespit edilen örnekler yardımıyla ortaya konulacaktır.
Referanslar
Aikhenvald, Alexandra Y. (2006) Serial Verb Constructions in Typological Perspective, In Serial Verb Constructions, edited by Alexandra Y. Aikhenvald and R.M.W. Dixon, 1-68. Oxford: Oxford UP.
Asqar, Orazaqin (2009). Qazaq žäne Älem Xalïqtarïnïŋ Ertegileri, Almaty: Balawsa.
Aydemir, İbrahim Ahmet (2012). Türkiye Türkçesinde Zarf-Fiil Cümlelerinde Sözcük Sıralaması Üzerine, Gazi Türkiyat, Güz 2012/11: 227-233
Aydemir, İbrahim Ahmet (2019). Çağdaş Türk Dillerinde Sıralı Fiil Yapıları, X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, s.155-163.
Bacanlı, Eyüp (2013). Güney Sibirya Türk Dillerinde Birleşik Fiillerle İlgili Teorik Sorunlar, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/24. 27-33.
Banguoğlu, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
Bickel, Balthasar (1998). Review article of ‘Converbs in cross-linguistic perspective’, Linguistic Typology 2. 381-397.
Bisang, Walter (1995). Verb Serialization and Converbs-Differences and Similarities, König, E. & Haspelmath, M. (Yay.). Converbs in Cross-Linguistic Perspective, Berlin: Mouton de Gruyter. 137-188.
Bril, Isabelle (2004). Complex Nuclei in Oceanic Languages: Contribution to an Areal Typology. Complex Predicates in Oceanic Languages. Studies in the Dynamics of Binding an Boundness, Isabelle Bril and Françoise Ozanne-Rivierre (eds.), 1-48. Berlin/New York: Mouton de Gruyter
Bridges, Michelle (2008). Auxiliary Verbs in Uyghur. PhD thesis, University of Kansas.
Christaller, Johann Gottlieb (1875). A Grammar of the Asante and Fante Language Called Tshi[Chwee, Twi] Based on the Akuapem Dialect with Reference to the Other (Akan and Fante) Dialects, Basel: Basel Evangelical Mission Society
Çiğil, Abdullah (2022). Eski Anadolu Türkçesinde Seri Fiil Yapıları, Doktora Tezi, Nevşehir: Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Deniz Yılmaz, Özlem (2009), Türkiye Türkçesinde Eylemsi, Ankara: TDK Yayınları.
Dizdaroğlu, Hikmet (1963). Türkçede Fiiller, Ankara: TDK Yayınları.
Doğan, Talip (2017). Türkiye Türkçesi ve Horasan Türkçesinin Bocnurd Ağzında “Ve” Anlamında Sıralamanın Görünümü, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S 43, Bahar, s. 87-105.
Durie, Mark (1997). Grammatical Sructures in Verb Serialization, Complex Predicates. (ed. Alex Alsina-Joan Bresnan - Peter Sells). Stanford: CSLI Publications: 289–354.
Ediskun, Haydar (2007). Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi: İstanbul.
Ergin, Muharrem (1993). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
Givón, Thomas (2006). Multiple Routes to Clause Union: The diachrony of Syntactic Complexity, Seminario de Complejidad Sintáctica, Sonora, Mexico
Gökçe, Faruk (2013). Gramerleşme Teorisi ve Türkçe Fiil Birleşmeleri, Ankara: TKAE Yayınları.
Graschenkov, Pavel (2015). Turkic Converbs and Serialization: Syntax, Semantics, Grammaticalization, Moscow: Yazyki Slavyanskoj Kultury.
Gülsevin, Gürer (2001). Türkiye Türkçesinde Birleşik zarf-fiiller, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 125-144.
Haspelmath, Martin (1999). Converb, Concise Encyclopedia of Grammatical Categories, Keith Brown and Jim Miller (eds.), 110-115. Oxford: Elsevier.
Haspelmath, Martin (1995). The Converb As A Cross-Linguistically Valid Category, Haspelmath, M. & König, E. (Yay.), Converbs in Cross-Linguistic Perspective: Structure and Meaning of Adverbial Verb Forms- Adverbial Participles, Gerunds. Berlin: Mouton de Gruyter, 1-55.
Hengirmen, Mehmet (2006). Türkçe Temel Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınevi.
Hirik, Erkan (2019). Seri Fiil Yapıları ve Türkçe, Karadeniz Araştırmaları XVI/61: 120-141.
Hirik, Erkan & Çiğil, Abdullah (2021). Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5 (2) , 688-715. DOI: 10.34083/akaded.938310
Johanson, Lars (1992). Periodische Kettensätze im Türkischen, Wiener Zeitschrift für Kunde des Morgenlandes 80. 201-211.
Johanson, Lars (1995) On Turkic converb clauses. In Martin Haspelmath & Ekkehard König (eds.), Converbs in Cross-Linguistic Perspective: Structure and Meaning of Adverbial Verb Forms -Adverbial Participles, Gerunds. Vol. 13 (Empirical approaches to language typology), 313-347. Berlin: de Gruyter.
Karaağaç, Günay (1997). Lutfî Dîvânı (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım) Ankara: TDK Yayınları.
Koç, Nurettin (1990). Yeni Dilbilgisi, İstanbul: İnkılâb Kitabevi.
Korkmaz, Zeynep (2007). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yayınları.
Korkmaz, Zeynep (2009). Anadolu’da Oğuz Türkçesi Temelinde İlk Yazı Dilinin Kuruluşu, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 57 (2), 61-69.
Nedjalkov, Vladimir (1995). Some Typological Parameters of Converbs. Haspelmath, Martin and König, Ekkehard (eds), Converbs in Crosslinguistic Perspective: Structure and Meaning of Adverbial Verb Forms-Adverbial Participles, Gerunds. Berlin: Mouton de Gruyter, 97-136.
Reichl, Karl (1982). Türkmenische Märchen. Bochum: Studienverlag Brockmeyer.
Sebba, Mark (1987). The Syntax Of Serial Verbs: An Investigation into Serialisation in Sranan and Other Languages. Amsterdam: John Benjamins.
Shibatani, Masayoshi (2009). On The Form of Complex Predicates: Demystifying Serial Verbs. Berlin: Mouton de Gruyter.
Slobin, Dan (1996). From ‘thought and language’ to 'thinking for speaking’, In J. Gumperz & S.
Levinson (eds.), Rethinking linguistic relativity (70-96). Cambridge: Cambridge University
Press.
Straughn, Christopher (2011) Evidentiality in Uzbek And Kazakh, Dissertation Thesis, Chicago: Faculty Of The Division Of The Humanities.
Sugar, Alexander, Dylan (2019) Verb-linking and Events in Syntax: The Case of Uyghur -(i)p Constructions, Dissertation Thesis, Washington: University of Washington Department of Linguistics .
Talmy, Leonard (1985). Lexicalization patterns: Semantic structure in lexical forms. In T. Shopen (Ed.), Language Typology and Syntactic Description (pp. 36-149). Cambridge: Cambridge University Press.
Talmy, Leonard (2000). Toward a Cognitive Semantics, Cambridge: MIT Press.
Vittrant, Alice (2012). How typology allows for a new analysis of the verb phrase in Burmese, LIDIL-Revue De Linguistique Et De Didactique Des Langues, UGA Editions,46, pp.101-126.
Washington, Jonathan North-Tyers, Francis (2019). Delineating Turkic non-finite Verb Forms By Syntactic Function. Proceedings of the Workshop on Turkic and Languages in Contact with Turkic 4. 132–146.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Türk Dili ve Edebiyatı İncelemeleri Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
