Menâkıb-ı Şeyh-i San’an Mesnevisinin Arketipsel Eleştiri Metodu ile İncelenmesi

Özet

Klâsik Türk edebiyatında mesnevilerin anlaşılmasında klasik inceleme metotlarının yanı sıra modern eleştiri metotları da kullanılmaktadır. Ancak bu konudaki çalışmalar yenidir ve sayıca azdır. Nitekim bu çalışmaya konu olan Menâkıb-ı Şeyh-i San’an adlı eser modern eleştiri metotlarından arketipsel eleştiri metoduyla daha önce incelenmemiştir.  Menâkıb-ı Şeyh-i San’an, mesnevi nazım şekliyle menâkıbnâme türünde yazılan yazarı belirsiz bir eserdir. Bu çalışmanın amacı Menâkıb-ı Şeyh-i San’an adlı eseri arketipsel metodla incelemektir. Eserin ana kahramanı Şeyh-i San’an’ın merkeze alındığı bu çalışmada arketipsel eleştiri metodu ile Menâkıb-ı Şeyh-i San’an’ın incelenmesinin eserdeki olayların anlaşılmasında katkısı görülmüştür. Arketipsel eleştiri metodu Carl G. Jung’un analitik psikoloji alanında yaptığı çalışmalarına dayanmaktadır ve bu kuramın sanat eserlerine uygulanmasıyla ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda insanı konu edinen menkıbe türü anlatılarda ortak bilinçdışının dışavurumu olan arketipler, eserin derin yapısının incelenmesiyle ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada Şeyh-i San’an’ın başından geçen olaylardan ve karşılaştığı kişilerden hareketle anima, animus, persona, gölge, bilge ve arama arketipleri Mustafa Güneş’in Menākıb-ı Şeyh-i San’an adlı eseri üzerinden incelenmiştir. Bu çalışma giriş, arketipsel eleştiri metodu ve arketipler, Menākıb-ı Şeyh-i San’an’da arketipler ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde eserin mesnevi nazım şeklinde ve menkıbe türünde kaleme alındığı göz önüne alınarak eser hakkında bilgi verilmiştir. Giriş bölümünden sonra çalışma iki ayrı bölümde incelenmiştir. Birinci bölümde arketipsel eleştiri metodu ve arketip kavramı üzerinde durulmuş; bu arketiplerden persona, gölge, anima, animus, bilge vb. kavramlar açıklanmıştır. Çalışmanın ikinci bölümü Menâkıb-ı Şeyh-i San’an’daki arketiplerin incelenmesinden oluşmaktadır. Bu bölümde ana kahraman Şeyh-i San’an’ın başından geçen olayların özeti verildikten sonra eserde ilgili beyitler âşık kahraman, persona ve gölge, anima ve animus, bilge ve arayış, yolculuk ve olgunlaşma başlıklarıyla incelenmiştir. Sonuç bölümünde ise menâkıbname türü eserlerin arketipsel eleştiri metoduyla incelendiğinde daha iyi anlaşılacağı vurgulanmıştır.