The Etymology and Historical Development of the Words "Uyu-" and "Uyku" in Turkish

Authors

Keywords:

Turkish, etymology, sleeping, sleep

Abstract

        

Turkish is a language that has been spoken by various Turkic tribes for centuries. From the earliest written sources of the Turkish language—the Orkhon Inscriptions—to the present day, Turkish words have undergone both semantic and morphological changes. During the historical transition from the adoption of Manichaeism and Buddhism by the Uighurs to the later acceptance of Islam, etymological studies and dictionaries were compiled as documentation of these linguistic transformations. These efforts have contributed significantly to the preservation of the Turkish language and its continuity in historical memory, thereby helping to safeguard the richness of our linguistic heritage. Etymological studies conducted by Turkologists have continued into the modern era. In this context, the phonetic and morphological changes of the words uyku (sleep) and uyu- (to sleep) will be examined. The study investigates the status and usage of these words across various stages of the Turkish language, including the Orkhon, Uighur, Karakhanid, Khwarezmian, Chagatai, Old Anatolian Turkish, and Turkey Turkish periods. Examples from relevant texts have been provided. Additionally, the use of these words in historical and modern Turkic dialects has been incorporated into the study through analysis of dictionaries and academic sources. The phonetic and morphological evolutions of uyku and uyu- are traced through the Orkhon inscriptions, various works from the Uighur Turkish period, texts from the Khwarezmian Turkish era, and selected Chagatai and Old Anatolian Turkish sources.

References

Acar, Ergün(2012). Kastamonu ve Yöresi Ağızları, Doktora Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ahmad Oughli, Abdul Khalil(2020).Bedayiʿü’l-Lugat’ta Geçen Çağatay Türkçesi Kelimeler ve Örnek Beyitlerin İncelenmesi (Transkripsiyon-Çeviri),Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Sevinç Ahundova, Anadolu Ağızları (Çorum İli Ağzı Örneği) ve Azerbaycan Türkçesinde Kullanılan Ortak Bazı Deyimler Üzerine, Karabük Türkoloji Dergisi, Cilt/Sayı: 5-2 (2022).

Atmaca, Emine(2017).Antalya İli Korkuteli İlçesi ve Yöresi Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Aydın, Erhan(2019). Orhon Yazıtları, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.

Caferoğlu, Ahmet(1968).Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Canikli Aşçı,Çağla(2023).Eski Uygur Türkçesinde Eşdizim (Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi, Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı, Türkische Turfan Texte, Eski Uygurca Hsüan Tsang Biyografisi Metinleri Örneğinde), Yüksek Lisans Tezi, Sinop: Sinop Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.

Clauson, Sir Gerard(1972). An Etymological Distionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.

Ciğa, Özkan(2013).Süheyl ü Nev-Bahâr (Metin-Aktarma, Art Zamanlı Anlam Değişimleri, Dizin),Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Çakan, Ayşegül(2021). Kutadgu Bilig, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Doerfer, Gerhard; Tezcan, Semih(1980), Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von

Charrab),Budapest: (Bibliotheca Orientalis Hungarica 26)

Ercilasun, A. Bican(2018). Türk Dili Tarihi, Ankara Akçağ Yayınları.

Ercilasun, A. Bican, Akkoyunlu, Ziyat(2020). Dîvanu Lugâti’t-Türk: Giriş, metin, çeviri, dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Gülensoy, Tuncer. (2010). Türkiye’de Etimolojik Sözlük ve Sözcük Etimolojisi Üzerine Yayımlanan Makalelere Dair Bir Bibliyografya Denemesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 55(2007/2), 35-66.

Güzelderen, Banu(2021). Karahanlı ve Harezm Türkçesi Metinderinde [ḏ] Ünsüzünün Ötümlülük ve Ötümsüzlük Bakımından Değerlendirilmesi. Gazi Türkiyat(29), 223-245.

Güzel, Sinan(2012). İlpek Mikulayi’nin “Tı̆vatı̆ Kun” Adlı Eseri Üzerinde Çuvaşça Dil İncelemesi (Giriş-Metin-Dizinler). Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Kaçalın, Mustafa (2002). Kutadgu Bilig, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.

Küçükmehmetoğlu, Ömer(2017).Başkurt Türkçesi Morfolojisinin İncelenmesi, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Maşkaroğlu, Seher(2018).Kırım-Tatar Söz Varlığı, Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Rzayev, Anar(2014). Seçilmiş eserleri: Beş Katlı Evin Altıncı Katı, Bakı: Lider Nəşriyyat.

Şeker, Ayşe(2018). Nehcü’l-Ferâdîs Kazan Devlet Üniversitesi Kütüphanesi Nüshası (İnceleme – Metin – Dizin),Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.

Taş, İbrahim(2020). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Tekin, Talat- Ölmez, Mehmet- Ceylan, Emine- Ölmez, Zuhal- Eker, Süer(1995). Türkmence- Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dilleri Araştırma Dizisi:18

Tekin, Talat(2000). Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Simurg Yayınları.

Özçelik, Sadettin(1997). Urfa Merkez Ağzı( İnceleme-Metinler-Sözlük), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Uygur. C. Vedat(2020). Kutadgu Bilig’deki Söz Varlığının Günümüz Kırgız Türkçesiyle Karşılaştırılması Üzerine. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(3), 1300-1330

Ünlü, Suat(2012).Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.

Vasiliev, Yuriy(1995). Türkçe- Sahaaca(Yakutça) Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Yılmazkaya, Elçin(2016).Türk Dilbiliminde Çuvaşcanın Yeri, Doktora Tezi, Ankara:

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Yüce, Nuri- Oraltay, Hasan- Pınar, Saadet(1984). Kazak Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.

Published

2025-07-02

How to Cite

Açıkel, D. (2025). The Etymology and Historical Development of the Words "Uyu-" and "Uyku" in Turkish. Türk Dili Ve Edebiyatı İncelemeleri Dergisi, 3(1), 38–50. Retrieved from https://tdeidergisi.com/index.php/pub/article/view/62