Türkçede “uyu-” ve “uyku” Kelimelerinin Kökeni ve Tarihi Süreçte Kullanımı
Anahtar Kelimeler:
Türkçe, etimoloji, uyumak, uykuÖzet
Türkçe, yüzyıllardan beri çeşitli Türk boyları tarafından konuşulan bir dildir. Türkçe kelimelerin Türk dilinin ilk yazılı kaynakları olan Orhun Kitabelerinden başlayarak günümüze kadar semantik ve şekilsel değişimlerde bulunduğunu görebilmekteyiz. Uygurların Mani ve Budizm inanışlarını kabulünden İslamiyet’in kabulüne uzanan bu süreçte kelimelerin değişimlerinin belgeleri olarak etimolojik çalışmalar ve sözlükler hazırlanmıştır. Bu çalışmalar Türk dilinin korunmasına ve tarihî bellekte kalıcı olmasına fayda sağlamış olup, Türk dili hazinemizin kaybolmamasına vesile olmuştur. Türkologlar tarafından yapılan etimolojik çalışmalar günümüze kadar devam etmektedir. Bu bağlamda “uyku” ve “uyu-” kelimelerinin fonetik ve morfolojik değişimleri incelenecektir. Orhun, Uygur, Karahanlı, Harezm, Çağatay, Eski Oğuz Türkçesi ve Türkiye Türkçesi dönemlerinde bu kelimelerin durumları incelenmiş ve bu kelimelerin geçtiği metinlerden örnekler verilmiştir. Tarihî ve Çağdaş Türk lehçelerindeki durumları da sözlük ve akademik kaynaklardan takip edilerek çalışmaya eklenmiştir. Orhun kitabeleri, muhtelif Uygur Türkçesi çalışmaları, Harezm Türkçesi dönemi eserleri, Çağatay ve Eski Oğuz Türkçesi eserlerinden “uyku” ve “uyu-” kelimelerinin fonetik ve morfolojik değişimleri takip edilmiştir.
Referanslar
Acar, Ergün(2012). Kastamonu ve Yöresi Ağızları, Doktora Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ahmad Oughli, Abdul Khalil(2020).Bedayiʿü’l-Lugat’ta Geçen Çağatay Türkçesi Kelimeler ve Örnek Beyitlerin İncelenmesi (Transkripsiyon-Çeviri),Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sevinç Ahundova, Anadolu Ağızları (Çorum İli Ağzı Örneği) ve Azerbaycan Türkçesinde Kullanılan Ortak Bazı Deyimler Üzerine, Karabük Türkoloji Dergisi, Cilt/Sayı: 5-2 (2022).
Atmaca, Emine(2017).Antalya İli Korkuteli İlçesi ve Yöresi Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aydın, Erhan(2019). Orhon Yazıtları, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Caferoğlu, Ahmet(1968).Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Canikli Aşçı,Çağla(2023).Eski Uygur Türkçesinde Eşdizim (Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi, Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı, Türkische Turfan Texte, Eski Uygurca Hsüan Tsang Biyografisi Metinleri Örneğinde), Yüksek Lisans Tezi, Sinop: Sinop Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
Clauson, Sir Gerard(1972). An Etymological Distionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
Ciğa, Özkan(2013).Süheyl ü Nev-Bahâr (Metin-Aktarma, Art Zamanlı Anlam Değişimleri, Dizin),Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çakan, Ayşegül(2021). Kutadgu Bilig, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Doerfer, Gerhard; Tezcan, Semih(1980), Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von
Charrab),Budapest: (Bibliotheca Orientalis Hungarica 26)
Ercilasun, A. Bican(2018). Türk Dili Tarihi, Ankara Akçağ Yayınları.
Ercilasun, A. Bican, Akkoyunlu, Ziyat(2020). Dîvanu Lugâti’t-Türk: Giriş, metin, çeviri, dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gülensoy, Tuncer. (2010). Türkiye’de Etimolojik Sözlük ve Sözcük Etimolojisi Üzerine Yayımlanan Makalelere Dair Bir Bibliyografya Denemesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 55(2007/2), 35-66.
Güzelderen, Banu(2021). Karahanlı ve Harezm Türkçesi Metinderinde [ḏ] Ünsüzünün Ötümlülük ve Ötümsüzlük Bakımından Değerlendirilmesi. Gazi Türkiyat(29), 223-245.
Güzel, Sinan(2012). İlpek Mikulayi’nin “Tı̆vatı̆ Kun” Adlı Eseri Üzerinde Çuvaşça Dil İncelemesi (Giriş-Metin-Dizinler). Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kaçalın, Mustafa (2002). Kutadgu Bilig, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Küçükmehmetoğlu, Ömer(2017).Başkurt Türkçesi Morfolojisinin İncelenmesi, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Maşkaroğlu, Seher(2018).Kırım-Tatar Söz Varlığı, Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Rzayev, Anar(2014). Seçilmiş eserleri: Beş Katlı Evin Altıncı Katı, Bakı: Lider Nəşriyyat.
Şeker, Ayşe(2018). Nehcü’l-Ferâdîs Kazan Devlet Üniversitesi Kütüphanesi Nüshası (İnceleme – Metin – Dizin),Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Taş, İbrahim(2020). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tekin, Talat- Ölmez, Mehmet- Ceylan, Emine- Ölmez, Zuhal- Eker, Süer(1995). Türkmence- Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dilleri Araştırma Dizisi:18
Tekin, Talat(2000). Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Simurg Yayınları.
Özçelik, Sadettin(1997). Urfa Merkez Ağzı( İnceleme-Metinler-Sözlük), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Uygur. C. Vedat(2020). Kutadgu Bilig’deki Söz Varlığının Günümüz Kırgız Türkçesiyle Karşılaştırılması Üzerine. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(3), 1300-1330
Ünlü, Suat(2012).Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
Vasiliev, Yuriy(1995). Türkçe- Sahaaca(Yakutça) Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yılmazkaya, Elçin(2016).Türk Dilbiliminde Çuvaşcanın Yeri, Doktora Tezi, Ankara:
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yüce, Nuri- Oraltay, Hasan- Pınar, Saadet(1984). Kazak Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Türk Dili ve Edebiyatı İncelemeleri Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
